|
ارزشیابی
ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی دانشآموزان را متخصصان این امر، فرایند جمعآوری اطلاعات از آموختههای آنان و قضاوت در مورد حدود آن آموختهها تعریف میکنند. به عبارت دیگر، معلم در فرایند ارزشیابی، اطلاعاتی جمعآوری میکند تا با تفسیر آنها تعیین کند که دانشآموز چه دانشی فراگرفته و چه تواناییهایی کسب کرده است. برعکس تصور بسیاری از معلمان، این فرایند بسیار پیچیده است. در فرایند ارزشیابی هر درس، اطلاعاتی که جمعآوری میشود و ابزار جمعآوری آن، باید در جهت هدفهای آموزش آن درس باشد. اصل نهان در فرایند ارزشیابی این است که معلم باید آنچه را که به دانشآموز یاد داده است، ارزشیابی کند. بنابراین ارزشیابی هنگامی معتبر است که با هدفهای برنامهء آموزشی همخوانی داشته باشد.
ارزشیابی یک فرایند است و نه فرآورده و میدانیم هر فرایندی زمانبر است ولی امتحانهای مرسوم و سنتی چنین نیستند. چون در روش سنتی ارزشیابی، معمولا? در مورد آنچه دانشآموز از باب محتوا فراگرفته، موفق است، ولی آموزش مهارتها مورد ارزیابی قرار نمیگیرد.
امروزه در بسیاری کشورها، ارزشیابیهای مرسوم و سنتی کتبی منسوخ شده و جای خود را به ارزشیابیهای بسیار معتبر دیگری داده است که از آن میان میتوان به ارزشیابی بر اساس مشاهده عملکرد دانشآموز، گفتگو با او و تنظیم پروندهای برای جمعآوری اطلاعات در مورد دانشآموز و قضاوتهای فردی او اشاره کرد. بر این اساس، ارزشیابی در یک زمان خاص یا در پایان یک دوره، تعیین کنندهء وضعیت دانشآموز نیست، بلکه فرایند ارزشیابی با فرایند آموزش پیوسته و درهم تنیده تلقی میشود. این رویکرد جدید، به معلم فرصت کافی میدهد تا در حد امکان در مورد پیشرفت تحصیلی هر دانشآموز اطلاعاتی جمعآوری کند و به این دلیل، ارزشیابی یک فرایند مستمر میشود و ارزشیابی مستمر همراه با ارزشیابی تدریجی، جایگاه با ارزش خود را پیدا میکند.
از آنجا که آموخته-ها در سه حیطهء دانشی، مهارت و نگرش است و لزوما? معلم در ارزشیابی باید آنچه را دانشآموز در این سه حیطه فراگرفته، ارزشیابی کند، در عمل، فرایند جمعآوری این اطلاعات از طریق ارزشیابیهای مستمر و ارزشیابی پایانی امکانپذیر است.
ارزشیابی مستمر در فرایند آموزش نقش مهمی ایفا میکند. در هر مرحله، معلم باید آموزش را از جایی شروع کند که دانشآموز از نظر مهارت، نگرش و دانش در آنجا قرار دارد. اگر معلم این نکتهء مهم در آموزش را قبول داشته باشد، باید فرصتهایی ایجاد کند که از طریق آن، بتواند وضعیت فعلی دانشآموز را از نظر مهارت، نگرش و دانش به درستی شناسایی کند.
یکی از هدفهای اصلی ارزشیابی مستمر این است که معلم دریابد، نقاط ضعف و قوت دانشآموز چیست و به چه کمکی احتیاج دارد؟ البته ارزشیابی مستمر، نباید به هیچ وجه، به رتبهبندی و دستهبندی دانشآموزان بینجامد. ارزشیابی مستمر، ارزشیابی عملکرد دانشآموز طی فعالیتهای گوناگون داخل کلاس (آزمایشها، پرسشها، پاسخها و گفتگوهای حین تدریس) و نیز فعالیتهای خارج از کلاس است.
تهیه فهرست ارزشیابی بر اساس فعالیتهای دانشآموزان در طرح درس معلم، کاری متفاوت با روالی است که تاکنون انجام دادهاند. بنابراین لازم است معلم از لزوم تدوین آن در بهرهدهی آموزشی خود آگاه شود.
بدیهی است که اگر معلم به لزوم تدوین فهرستها و استفاده از آنها عقیده پیدا کند، خود بهترین فردی است که میداند: اولا" چگونه آنها را تنظیم کند و ثانیا" از چه روشهایی برای بالابردن بهرهدهی فهرستها استفاده کند؟
تهیه فهرست ارزشیابی به معلم کمک میکند تا به خوبی دریابد: - کدام یک از دانشآموزان در گروهها، در طراحی تحقیق و در انجام مراحل آن موفقند؟ - کدام یک در میان نتایج و برقراری ارتباط مهارت لازم را کسب کردهاند؟- چند نفر در استفاده از ابزار، علاقهمند و دقیقاند؟- نقاط قوت و ضعف هریک از دانشآموزان چیست؟ و هر کدام به چه کمکی احتیاج دارند؟
و به علاوه اطلاعات حاصل از فهرستهای ارزشیابی در برنامهریزی برای ایجاد فرصتهای مناسب جهت رفع ضعفها و توانا کردن دانشآموزان به معلم کمک میکند و به طراحی مراحل بعدی آموزش جهت میدهد. ضمنا? اگر اطلاعات مستند حاصل از این نوع ارزشیابی به والدین منتقل شود، آنان در ارائه کمک به فرزندان خود در فرایند آموزش با معلم همسو خواهند بود.
ممکن است به دلایلی لازم شود که در پایان هر دورهء درسی، گزارشی یک صفحهای از وضعیت تحصیلی هر یک از دانشآموزان تهیه شود و در اختیار والدین قرار گیرد. به این ترتیب، والدین در جریان نکات مثبت و تواناییهای فرزندشان قرار میگیرند و بعلاوه از نقاط ضعف فرزند خود آگاه میشوند و درمییابند که چگونه به فرزندشان کمک کنند تا مؤثر واقع شود.
تهیه این گزارش صفحهای یا فهرستها، در همسو کردن تلاش والدین دانشآموز و آموزگار، کمک بسیاری به دانشآموز میکند. با داشتن چنین فهرستهایی ، ارزشیابی گزارش مستندی است و به آموزگار امکان میدهد، قضاوت عادلانه و صحیح داشته باشد. آرامش خاطر حاصل از این نوع آموزش و به ارزشیابی به زحمت تنظیم چنین فهرستهایی میارزد.
توضیحات
1- ارزشیابی مستمر: ارزشیابی از فعالیتهای یادگیری هر دانشآموز به طور انفرادی یا گروهی در طول سال ارزشیابی مستمر نام دارد. این ارزشیابی براساس مشاهدات معلم و تعامل بین معلم و دانشآموز در هنگام انجام هر فعالیت یا بر اساس پرسشهای کتبی و شفاهی در طی ثلث یا نوبت صورت میپذیرد. لازم است معلم برای ایجاد سهولت در ثبت مشاهدات، فهرستی از حدود انتظارات خود در هنگام انجام هر فعالیت توسط دانشآموزان را تنظیم کند و ارزشیابی هر دانشآموز را براساس آن انجام دهد. در تهیهء این فهرست باید به هدفهای دانشی، مهارتی و نگرشی هر فعالیت یادگیری توجه شود.
ارزشیابی از فعالیتهای خارج از کلاس نیز براساس حاصل کار هر دانشآموز و با توجه به ملاکهایی که معلم تنظیم میکند، انجام میشود.
2- ارزشیابی پایانی: در طراحی ارزشیابی پایانی که به طور معمول، در پایان ترم یا نوبت به صورت کتبی صورت میپذیرد لازم است مطالب زیر مورد توجه قرار گیرد:
الف- در طراحی پرسشها نباید تنها به پرسشهای حافظهمدار اکتفا گردد و لازم است تعدادی پرسش نو، تفکر برانگیز، مهارتسنج و خلاقیت برانگیز در هر آزمون گنجانده شود. به عبارت دیگر در طراحی پرسشهای کتبی، لازم است به دانش و مهارت به طور توأم توجه شود. یعنی مهارتهایی را که سنجش آنها به طور کتبی نیز انجامپذیر است (تفسیر یافتهها، فرضیهسازی، پیشبینی، طراحی تحقیق...) میتوان همراه پرسشهای مربوط به دانستنیها مورد توجه قرار داد.
ب- توصیه میشود که در پایان ترم یا نوبت، یک آزمون عملکردی طرح و اجرا شود (فعالیتهایی که انجام آنها نیاز به استفاده از ابزار و انجام فعالیتهای عملی دارد. بدیهی است فعالیت مربوط به آزمون عملکردی باید برای دانشآموزان جدید باشد) دراین صورت معلمان مجازند 5 نمره از 20 نمره ارزشیابی پایانی را به آزمون عملکردی اختصاص دهند.
| 
